Władysław Broniewski

---

Życiorys

Władysław Broniewski przyszedł na świat w rodzinie inteligenckiej, której korzenie sięgały szlacheckich tradycji patriotycznych. Był synem Antoniego i Zofii z Lubowidzkich, a jego osobiste życie było również naznaczone rodzeństwem, gdyż miał dwie starsze siostry: Zofię i Janinę. Dziadek, Jan Bonifacy Broniewski, brał udział w powstaniu listopadowym, a w powstaniu styczniowym zginęli dwaj bracia jego babki Lubowidzkiej, Walerian i Romuald Ostrowscy. Tragiczna śmierć ojca, kiedy Władysław miał jedynie pięć lat, sprawiła, że jego matka oraz babka, Jadwiga Lubowidzka, musiały podjąć trud wychowania trójki dzieci.

W latach 1906–1915 Broniewski kształcił się w Gimnazjum Polskim w Płocku, które zostało założone w odpowiedzi na potrzeby edukacyjne po strajku szkolnym z 1905 roku, gdzie polski był językiem wykładowym. Jego lata młodości wypełnione były działalnością w ruchu niepodległościowym. W czasie nauki stał się współzałożycielem półtajnej drużyny skautów, inspirowanej tradycją Konstytucji 3 maja oraz powstania styczniowego. Działał również w Organizacji Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie” oraz współorganizował oddział Związku Strzeleckiego, przyjmując wtedy pseudonim „Orlik”. Te ruchy były nierozerwalnie związane z Polską Partią Socjalistyczną, której liderem był Józef Piłsudski.

Władysław identyfikował się jako socjalista i kładł ogromny nacisk na swoją osobistą niezależność. W 1915 roku, w wieku 17 lat, dopuścił się decyzji o wstąpieniu do Legionów Polskich. Przypisany do 4 pułku piechoty, brał udział w krwawej bitwie pod Jastkowem, w wyniku której jego oddział poniósł znaczne straty. W lipcu 1917 roku, po kryzysie przysięgowym, znalazł się w obozie internowania w Szczypiornie. Tam zyskał uznanie jako jeden z przewodniczących sądów blokowych, które zajmowały się rozstrzyganiem sporów. Po wydaniu mu wolności, przystąpił do egzaminu maturalnego jako ekstern, a następnie podjął studia na Uniwersytecie Warszawskim, równocześnie angażując się w działalność konspiracyjną w ramach Polskiej Organizacji Wojskowej.

Jako podporucznik w 1 pułku piechoty Legionów uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej, biorąc udział w kluczowych starciach, takich jak bitwa białostocka. Za swoje zasługi został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari oraz czterokrotnie Krzyżem Walecznych. W 1918 roku uczestniczył w manifestacyjnym pochodzie do kwatery Piłsudskiego. W 1922 roku uzyskał stopień kapitana, zajmując 1415. lokatę w korpusie oficerów rezerwy piechoty. Jego mobilizacyjny przydział spoczywał w 1 pułku piechoty Legionów w Wilnie. W 1934 roku, w ramach ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień, był \”przewidziany do użycia w czasie wojny\”.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, jego niezadowolenie z zachodzących reform prowadziło do radykalizacji jego poglądów. Po zamachu na Gabriela Narutowicza Broniewski zbliżył się do Komunistycznej Partii Robotniczej Polski. Pełnił funkcję sekretarza redakcji „Nowej Kultury”, był również współpracownikiem „Kultury Robotniczej”, legalnego pisma KPRP, a także członkiem zespołu „Miesięcznika Literackiego”. Działał też aktywnie w miesięczniku „Dźwignia”. W lipcu 1931 roku, podczas spotkania literatów związanych z KPP, został aresztowany i trafił do warszawskiego aresztu miejskiego, gdzie razem z Janem Hemplem i Aleksandrem Watem doczekał się interwencji Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego, adiutanta Piłsudskiego.

W 1934 roku z powodów artystycznych wyjechał do Związku Radzieckiego, skąd pisał dla \”Wiadomości Literackich\” reportaże, oceniając pozytywnie rozwój kraju, a winą za głód na Ukrainie obarczając kułaków oraz agenturę zewnętrzną. W roku 1939, gdy pojawiło się zagrożenie najazdem niemieckim, opublikował wiersz pt. „Bagnet na broń”. Po ataku Niemiec na Polskę w sierpniu tegoż roku zgłosił się ochotniczo do wojska i przybył z Warszawy przez Lublin i Lwów do Tarnopola. 12 września został przydzielony do Ośrodka Zapasowego 28 Dywizji Piechoty w Zbarażu. Zanim jednak stanął do walki, nastąpiła agresja ZSRR na Polskę.

Broniewski był świadkiem wkroczenia Armii Czerwonej do Lwowa 23 września 1939 roku. Z niepokojem obserwował działania Sowietów, które wyraził później w twórczości zapisanej w więzieniu, po wrześniu 1941 roku. ZSRR starał się pozyskiwać polskich intelektualistów, a ważną rolę w tym procesie odegrało czasopismo „Czerwony Sztandar”, którego redaktorami naczelnymi byli: Józef Mańkowski, J. Markiewicz oraz Eugeniusz Radecki. Swoje prace publikowali tam również Włodzimierz Broniewski, Wanda Wasilewska, Julian Stryjkowski, Wanda Wasilewska, Leon Chwistek, Stanisław Jerzy Lec, Janina Broniewska, Lucjan Szenwald, Tadeusz Boy-Żeleński oraz wielu innych autorów, w tym sam Władysław Broniewski.

19 listopada 1939 roku, w „Czerwonym Sztandarze”, ukazało się oświadczenie pisarzy polskich, które aprobatą odnosiło się do wcielenia Ukrainy Zachodniej do Ukraińskiej SRR. Broniewski, choć tego oświadczenia nie podpisał, dowiedział się, iż ktoś uczynił to za niego bez jego wiedzy. Nie identyfikował się z programem tego czasopisma, ale starał się wykorzystać je do przypomnienia o „sprawie polskiej”, która była nieobecna w polityce sowieckiej. Liczył na to, że będąc na terenach zajętych przez Sowietów, znajdzie możliwość publikacji swoich wierszy. Niestety, cenzura sowiecka zablokowała publikacje jego utworów o treści patriotycznej – na przykład znany wiersz „Żołnierz polski”, którym nie było dane się ukazać w druku.

Wszystkie teksty literackie publikowane w lwowskiej prasie musiały być akceptowane przez cenzora Sowieckiego. 24 stycznia 1940 roku Władysław Broniewski oraz Aleksander Wat i inni literaci zostali aresztowani przez NKWD w lwowskiej restauracji Ognisko Inteligencji, w wyniku prowokacji. 27 stycznia, zaledwie trzy dni po aresztowaniu, w „Czerwonym Sztandarze” pojawił się tekst przygotowany przez NKWD, podpisany przez Witolda Kolskiego pod tytułem „Zgnieść gadzinę nacjonalistyczną”, w którym w stylu stalinowskim szkalowano aresztowanych literatów i przedstawiano ich aresztowanie jako motywowane kryminalnie. Aresztowani zostali przewiezieni do aresztu śledczego na Zamarstynowie, co Broniewski uwiecznił później w wierszu, który stał się znany jako „Rozmowa z Janem”. Z relacji współwięźniów wynika, że pomimo trudnych warunków trzymał się dzielnie i konsekwentnie odmawiał współpracy z NKWD.

Po czterech miesiącach, w maju 1940 roku, Broniewski został przetransportowany do więzienia śledczego NKWD na Łubiance, gdzie spędził 13 miesięcy. Po wybuchu wojny niemiecko-rosyjskiej, został wywieziony do Saratowa, a następnie do Ałma-Aty, gdzie 7 sierpnia 1941 roku wyszedł na wolność w wyniku amnestii związanej z umową Sikorski-Majski.

Po swoim uwolnieniu, wstąpił do Armii Polskiej formowanej na terenie ZSRR pod dowództwem generała Władysława Andersa. Pracował także w polskiej ambasadzie w Kujbyszewie. W 1942 roku wspólnie z polskimi oddziałami ewakuował się do Iranu, a później, poprzez Irak, trafił do Palestyny. Do rodzinnego kraju powrócił w 1945 roku, pomimo wątpliwości związanych z doświadczeniami, jakie przeszedł w sowieckich więzieniach oraz opublikowanymi w Palestynie utworami o antysowieckim wydźwięku.

W po wojennej rzeczywistości na początku swojej drogi literackiej tworzył poezję o charakterze polityczno-propagandowym, a z czasem przeszedł w kierunku refleksyjnych utworów o osobistych motywach. W czasach stalinizmu był postrzegany jako poeta zaangażowany w budowę socjalistycznej rzeczywistości. Choć często interpretowano to jako postawę przynależną do ruchu prokomunistycznego, to jednak odrzucił propozycję stworzenia słów do nowego hymnu polskiego, którą złożył mu Bolesław Bierut, wręczając kartkę z napisem „Jeszcze Polska nie zginęła”. W listopadzie 1949 roku został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina.

1 września 1954 roku w wyniku zatrucia gazem zmarła jego córka, Joanna Broniewska-Kozicka (Anka). Jej śmierć miała głęboki wpływ na poetę. Kilka dni później Broniewski zgłosił się do szpitala psychiatrycznego w Kościanie. Podczas tego okresu powstał cykl wierszy, który porównywany jest z „Trenami” Jana Kochanowskiego.

W 1958 roku Broniewski wstąpił w szeregi Frontu Jedności Narodu. Po długiej walce z rakiem krtani zmarł 10 lutego 1962 roku w Warszawie. Jego miejsce spoczynku znajduje się w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera 26A-tuje-2/3).

Życie prywatne

W 1926 roku Władysław Broniewski zawarł związek małżeński w Kaliszu z Janiną Kunig. Z tego małżeństwa przyszła na świat ich córka Joanna, znana jako „Anka”, która żyła w latach 1929–1954. Niestety, małżeństwo to zakończyło się rozwodem w 1938 roku.

W grudniu 1939 roku poeta postanowił sprowadzić do Lwowa Marię Zarębińską, z którą utrzymywał związek od 1938 roku, a także jej córkę Majkę, która była jego pasierbicą. Warto zaznaczyć, że na terenach, które znalazły się pod okupacją sowiecką, przebywały również jego pierwsza żona wraz z córką.

W życiu Broniewskiego pojawiła się także trzecia żona, Wanda Broniewska, co świadczy o jego złożonej sytuacji osobistej.

Warto dodać, że poeta był ateistą i zmagał się z problemem alkoholowym, co miało wpływ na jego życie osobiste oraz twórczość.

Twórczość

W roku 1925, Władysław Broniewski wspólnie z Stanisławem Standem i Witoldem Wandurskim zainicjował publikację dzieła zatytułowanego „Trzy salwy”, które uznano za pierwszy polski manifest poetów proletariackich. Jego twórczość była głęboko zakorzeniona w osobistych przeżyciach oraz w nieodłącznych doświadczeniach narodu polskiego i aktywistów ruchu robotniczego. W jego poezji wyróżniają się silne akcenty rewolucyjne oraz patriotyczne. Utwory Broniewskiego przepełnione są zarówno egzaltacją, jak i wzniosłością, w połączeniu z mową potoczną, co wskazuje na jego wyjątkowy styl. Dodatkowo, można dostrzec wpływy polskiego romantyzmu wymieszane z nowatorskimi rozwiązaniami.

Twórczość poetycka

W literackim dorobku Broniewskiego znajdują się liczne tomiki wierszy, w tym między innymi:

• Wiatraki (1925),
• Trzy salwy (1925) [wspólnie z S. R. Standem i W. Wandurskim],
• Dymy nad miastem (1927),
• Troska i pieśń (1932),
• Krzyk ostateczny (1938),
• Bagnet na broń (1943),
• Drzewo rozpaczające (1945),
• Nadzieja (1951),
• Anka (1956).

W jego dorobku znajdują się także poematy, w tym:

• Komuna Paryska (1929),
• Słowo o Stalinie (1949),
• Mazowsze (1951),
• Wisła (1953),
• Opowieść o życiu i śmierci Karola Waltera-Świerczewskiego, robotnika i generała.

Przekłady

Oprócz własnych utworów, Broniewski działał także jako tłumacz literatury rosyjskiej oraz niemieckiej. Wśród jego przekładów znalazły się m.in.:

• Fiodora Dostojewskiego (Skrzywdzeni i poniżeni, Białe noce),
• Aleksego Tołstoja (Droga przez mękę – pierwsze dwie części; trzecia wspólnie z Wacławem Rogowiczem),
• powieść „Martwe dusze” Nikołaja Gogola (1927),
• Władimira Majakowskiego,
• Siergieja Jesienina,
• Bertolta Brechta.

Ordery i odznaczenia

Władysław Broniewski, znany poeta i żołnierz, zdobył wiele prestiżowych nagród oraz wyróżnień za swoje zasługi. Jego osiągnięcia zostały uhonorowane różnymi odznaczeniami, które świadczą o jego wkładzie w kulturę i historię Polski.

• Order Budowniczych Polski Ludowej, przyznany 25 lipca 1955,
• Order Sztandaru Pracy I klasy, nadany 22 lipca 1949,
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, otrzymany 25 września 1950,
• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari, nadany 16 lutego 1921,
• Krzyż Walecznych, przyznany czterokrotnie,
• Złoty Krzyż Zasługi, otrzymany 8 maja 1946,
• Medal 10-lecia Polski Ludowej, przyznany 19 stycznia 1955,
• Kawaler Orderu Lwa Białego, przyznany przez Czechosłowację w 1957.

Nagrody

W światowej literaturze Władysław Broniewski zyskał uznanie dzięki licznym nagrodom, które potwierdzają jego wielki talent i znaczenie jako poety.

• Państwowa Nagroda Artystyczna I stopnia w dziale literatury za całokształt twórczości (1950),
• Nagroda Państwowa III stopnia (1951),
• Nagroda Państwowa I stopnia za twórczość poetycką w minionym 10-leciu (1955).

Władysław Broniewski w piosenkach

Twórczość Władysława Broniewskiego ma niezwykłą moc inspirującą wielu muzyków. Jego wiersze, we współczesnym świecie, stały się podstawą dla licznych utworów muzycznych, które cieszą się dużą popularnością.

Do najbardziej rozpoznawalnych piosenek, które zostały stworzone na podstawie jego poezji, można zaliczyć:

• Bar „Pod Zdechłym Psem”, muzyka Włodzimierz Korcz, wykonywana przez Michała Bajora,
• Kalambury, w wykonaniu Muńka Staszczyka z zespołem Pustki,
• Nocny gość, gdzie muzykę skomponował Krzysztof „Grabaż” Grabowski, a piosenkę wykonuje Grabaż z zespołem Pidżama Porno,
• Poezja, muzyka autorstwa Wojciecha Trzcińskiego, śpiewana przez Stana Borysa,
• Rimbaud, gdzie muzykę i wykonanie realizuje Roman Kołakowski,
• Dzwon za poległych, znana z filmu „Jeden dzień z mistrzem”, w wykonaniu zespołu Kombi, z muzyką autorstwa Sławomira Łosowskiego,
• Wiersz Ostatni, skomponowany przez Kasię Lins, Karola Łakomca oraz Michała Lange, śpiewany przez Kasię Lins,
• Perun, z muzyką Leleka, z albumu Brzask Bogów,
• Broniewski, autorstwa Pezeta, wyprodukowany przez Louisa Villain,
• Mój Broniewski, zawarty w albumie Kieliszek łez, Toasty, stworzony przez Pawła Wójcika i Tomasza Sarniaka.

W 2006 roku, nakładem Rockers Publishing, ukazała się kompilacja zatytułowana Broniewski, na której zgromadzono utwory współczesnych artystów korzystających z tekstów tego niezwykłego poety.

Upamiętnienie

W 1963 roku w willi przy ul. J. Dąbrowskiego 51 w Warszawie, gdzie Władysław Broniewski spędzał swoje ostatnie lata życia, otwarto Muzeum Władysława Broniewskiego. To ważny oddział Muzeum Literatury w stolicy. W latach 20. XXI wieku ekspozycja była niestety czasowo niedostępna dla zwiedzających. Dopiero w 2021 roku reaktywowano działalność, umożliwiając korzystanie z Ogrodu Muzeum, który stał się miejscem spotkań, koncertów, warsztatów oraz zajęć ruchowych.

4 listopada 1964 roku Kuratorium Okręgu Szkolnego w Krakowie nadało imię Władysława Broniewskiego szkole podstawowej, Szkole Pomnikowi Tysiąclecia, znajdującej się w Tarnowie Świerczkowie. Od tego momentu instytucja ta przyjęła nowego patrona, co jednocześnie pozwoliło na upamiętnienie postaci poety w kolejnym miejscu.

W 1972 roku w Płocku odsłonięto pomnik poświęcony Władysławowi Broniewskiemu, którego autorem był znany rzeźbiarz Gustaw Zemła. To dzieło stało się istotnym punktem odniesienia dla jego twórczości oraz dziedzictwa literackiego.

Broniewski jest także patronem wielu szkół w Polsce. Wśród nich wymienia się m.in. placówki w: Bełchatowie, Bolesławcu, Bytomiu, Czerwionce – Leszczynach, Katowicach, Koszalinie, Krakowie, Siemianowicach Śląskich, Ostrowcu Świętokrzyskim, Świdniku, Jarocinie oraz w Ciechanowie. Działania te mają na celu nie tylko przekazywanie wiedzy o poecie, ale także inspirowanie kolejnych pokoleń do odkrywania jego twórczości.

Władysław Broniewski pełnił także zaszczytną rolę patrona Warszawskiego pułku Obrony Terytorialnej w Ułężu w latach 1964–1980, a następnie 16 batalionu piechoty Obrony Terytorialnej w Siedlcach w latach 1980–1990. Te honorowe powiązania wzmocniły jego obecność w polskiej historii i kulturze.

---

Oceń: Władysław Broniewski

---