Paweł Lewinson, znany także pod pseudonimami Andrzej Wolski oraz Stanisław Łapiński, to postać, której życie i działalność mocno wpisały się w polską historię społeczno-polityczną. Urodził się 3 maja 1879 roku w Płocku i przez wiele lat swojego życia angażował się w działania związane z ruchem socjalistycznym oraz komunistycznym.
Zmarł tragicznie 10 września 1937 roku w Moskwie. Jego aktywność jako publicysty oraz działacza społecznego pozostawiła wyraźny ślad w historii Polski, odzwierciedlając złożoność i dynamikę ówczesnych czasów.
Życiorys
Paweł Lewinson to postać o bogatej historii, będący synem adwokata Ludwika Lewinsona. Po zakończeniu edukacji w gimnazjum, w latach 1896-1901 podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim. Już podczas studiów wykazywał znaczące zainteresowanie polityką, aktywnie uczestnicząc w Kole Młodzieży Studenckiej, organizacji o charakterze socjalistycznym.
W 1904 roku dołączył do Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), w momencie gdy wewnętrzne napięcia w partii stawały się coraz bardziej widoczne. Jego zaangażowanie doprowadziło go wkrótce do objęcia stanowiska redaktora Kuriera Codziennego, legalnego organu prasowego PPS. Następnie, od roku 1906, zaangażował się w działalność PPS-Lewica, będąc jednym z głównych teoretyków i współautorów programu tej frakcji. W 1907 roku zdecydował się na emigrację do Stanów Zjednoczonych, skąd systematycznie przesyłał artykuły do prasy partyjnej.
Po nielegalnym powrocie do Warszawy, Lewinson stał się członkiem redakcji Robotnika, również zaangażował się w dyskusje ideologiczne prowadzonymi na łamach Myśli Socjalistycznej i Biuletynu Przedzjazdowego. W 1907 roku, pod pseudonimem Andrzej Wolski, opublikował kluczowe dzieło teoretyczne zatytułowane Ideologia Frakcji Rewolucyjnej w świetle jej literatury teoretycznej. Był jednym z przywódców PPS-Lewicy, który nigdy nie odrzucał idei odzyskania niepodległości przez Polskę, jednakże wiązał ten proces z wybuchem rewolucji w Rosji, Niemczech i Austrii oraz z walką proletariatu rosyjskiego. Wspierał swoje poglądy artykułem Uwagi o niepodległości w programie socjalistycznym (1907), który napisał wspólnie z Marianem Bieleckim.
W kolejnych latach Lewinson spędzał dużo czasu w Szwajcarii, Austrii i Francji, a w czasie I wojny światowej uczestniczył w międzynarodowych konferencjach socjaldemokratycznych w Zimmerwaldzie (1915) oraz w Kienthalu (1916). W Paryżu zamieszczał swoje artykuły w piśmie Nowyj Gołos oraz w socjalistycznej prasie francuskiej, koncentrując się na międzynarodowym ruchu robotniczym.
Po rewolucji lutowej w Rosji w 1917 roku, powrócił do kraju wraz z Julijem Martowem. Jako mienszewik-internacjonalista, Lewinson początkowo redagował pismo Robotnik, a później pracował w radzieckiej służbie dyplomatycznej. Angażował się także w działalność naukową, a jego artykuły pojawiały się na łamach Izwiestii. Był autorem istotnych prac dotyczących zagadnień ekonomicznych i politycznych, w tym Pakt Kalloga i pakt protiw Kelloga (Moskwa 1928), Demokratija w tupike, Anglija na kanune wyborow (Moskwa 1929), Wtoraja popytka stabilizacji kapitalizma (Moskwa 1931) i Krizis, vodka, wybory. K prezientskim wyborom w SASS (Moskwa 1932).
W latach trzydziestych Lewinson przeprowadzał misje dyplomatyczne w Paryżu, Londynie, Waszyngtonie i Madrycie, dostarczając korespondencję do Prawdy i Izwiestii.
Jednakże jego życie znalazło tragiczny finał w okresie „wielkiej czystki”. 9 czerwca 1937 roku został aresztowany przez NKWD. 10 września 1937 roku zapadł wyrok śmierci przez Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR, oskarżony o członkostwo w antysowieckiej organizacji terrorystycznej, a egzekucja miała miejsce w tym samym dniu. Jego ciało skremowano w krematorium na Cmentarzu Dońskim, a prochy pochowano anonimowo, w zbiorowej mogile nr 1 na Nowym Cmentarzu Dońskim.
Paweł Lewinson został zrehabilitowany 17 czerwca 1956 roku na mocy postanowienia Kolegium Wojskowego SN ZSRR.
Bibliografia, linki
Oto zebrane informacje dotyczące publikacji oraz linków związanych z Pawłem Lewinsonem:
- Jan Bolesław Nycek, Ludzie i Książki. Słownik biograficzny ludzi książki i pióra województwa płockiego, Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Płocku, 1983, s. 123-124,
- Левенсон Павел Людвигович na portalu hrono.ru,
- Лапинский Павел Людвигович.
Pozostali ludzie w kategorii "Polityka i administracja":
Wioletta Kulpa | Mirosław Milewski (ur. 1966) | Edward Jędruszewski | Kazimierz Kühn | Witold Antonowicz | Ryszard Dobieszak | Wiesław Kossakowski | Jan Edward Nowodworski | Zenon Wiśniewski (polityk) | Polikarp Adamiec | Mirosław Krajewski (1917–1945) | Julian Leszczyński | Stefan Radomski (dyplomata) | Stanisław Wiśniewski (poseł) | Stanisław Grzywiński (poseł) | Elżbieta Gapińska | Stanisława Fabisiak | Arkadiusz Iwaniak | Stefan Szczęsny | Ada MarkowaOceń: Paweł Lewinson