Julian Leszczyński

---

Życiorys

Julian Leszczyński przyszedł na świat w rodzinie robotniczej. W 1901 roku został uczniem Gimnazjum Gubernialnego, jednakże w wyniku swojego uczestnictwa w strajku szkolnym w 1905 roku, został wydalony. W 1906 roku rozpoczął naukę w nowo powstałym Gimnazjum Polskiej Macierzy Szkolnej. W tym okresie był jednym z założycieli młodzieżowego czasopisma „Do Dzieła”, w którym publikował swoje pierwsze teksty, łącznie z wierszami. Tego samego roku wstąpił także do SDKPiL.

W roku 1909 rozpoczął studia na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, gdzie koncentrował się na polonistyce. W trakcie swoich studiów aktywnie działał w Związku Młodzieży Socjalistycznej „Spójnia”, pełniąc w latach 1910–1911 funkcję przewodniczącego oraz współredagując organ tego związku zatytułowany „Głos Młodzieży Socjalistycznej”. W roku 1912 osiedlił się w Warszawie, gdzie nawiązał bliskie kontakty z tutejszym SDKPiL. W lutym 1913 roku został członkiem Komitetu Warszawskiego SDKPiL, kierowanego przez tzw. „rozłamowców”, którzy stali w opozycji do Zarządu Głównego partii.

Odegrał istotną rolę w walce o pomoc społeczną dla robotników, pisząc na zlecenie partii broszurę zatytułowaną „Robotnicza Kasa Chorych”, która ukazała się w 1913 roku w nakładzie 2000 egzemplarzy, przyczyniając się do popularyzacji jego postaci. Leszczyński zamieszczał także liczne artykuły dotyczące ubezpieczeń w bolszewickiej prasie, w tym w „Prawdzie” kierowanej przez Lenina. Uczestniczył w naradzie zorganizowanej przez Lenina, która miała miejsce w Poroninie w sierpniu 1913 roku, odnosząc się do działań warszawskiego SDKPiL.

22 października 1913 roku Leszczyński został aresztowany przez żandarmów carskich i osadzony na Pawiaku, jednak szybko zwolniono go z powodu braku dowodów. Niestety, wkrótce potem, 19 stycznia 1914 roku, znów został aresztowany, tym razem był więziony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej, a przed I wojną światową trafił do więzienia gubernialnego w Orle, gdzie stał się jednym z liderów więziennej komuny, współpracując z Feliksem Dzierżyńskim. W październiku 1915 roku został zwolniony za kaucją, po czym udał się do Moskwy, gdzie zaangażował się w działalność Wydziału Szkolnego Komitetu Polskiego Sekcji Nauczycielskiej oraz prowadził koło dramatyczne w Domu Polskim.

Po usunięciu z tych organizacji, ze względu na swoje radykalne poglądy, Leszczyński udał się do Piotrogrodu, a stamtąd nielegalnie przedostał się do Szwecji, a później do Kopenhagi. Po rewolucji lutowej 1917 roku i obaleniu caratu, wrócił do Piotrogrodu, gdzie zorganizował grupy SDKPiL. Na X Zjeździe tych grup został wybrany do Centralnego Komitetu Wykonawczego SDKPiL w Rosji. Jesienią 1917 roku, obok Feliksa Dzierżyńskiego i Józefa Unszlichta, Leszczyński wziął udział w tzw. Przedparlamencie oraz Konstytuanty jako przedstawiciel partii bolszewickiej. Wyróżniał się jako mówca i publicysta, redagując w tym czasie „Trybunę” – organ prasowy Centralnego Komitetu Wykonawczego SDKPiL w Rosji.

W czasie przewrotu bolszewickiego (rewolucji październikowej) otrzymał zadanie objęcia Głównego Telegrafu w Piotrogradzie. W listopadzie 1917 roku, jako reprezentant SDKPiL, został członkiem Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego Rad (WCIK). Również w tym miesiącu został mianowany kierownikiem Komisariatu do Spraw Polskich. Jego powołanie na to stanowisko opóźniało się z powodu obaw Lenina dotyczących jego sekciarskiego stanowiska wobec sprawy narodowej. Dopiero interwencja F. Dzierżyńskiego końcowo zdecydowała o objęciu przez Leszczyńskiego tej funkcji. W ramach komisariatu współpracował z Stanisławem Bobińskim, Kazimierzem Cichowskim oraz Bronisławem Bortnowskim, gdzie prowadził aktywną działalność polityczną i kulturalną oraz organizował powroty uchodźców do Polski.

Leszczyński był również autorem dekretu Rady Komisarzy Ludowych o opiece nad polskimi zabytkami, gromadził dobra kultury rozsiane po rewolucyjnej Rosji, takie jak wyposażenie Zamku Królewskiego, zbiory Uniwersytetu Warszawskiego oraz arrasy wawelskie. Zwracał uwagę na konieczność współpracy z innymi organizacjami polskimi w Rosji, które nie były aktywnie przeciwne bolszewikom, zapraszając do współpracy także przedstawicieli PPS – Frakcja Rewolucyjna. Był przeciwnikiem polityki pokojowej z Niemcami, proponowanej przez Lenina, którą traktował jako zagrożenie dla rewolucji.

W październiku 1918 roku na konferencji poświęconej sprawie polskiej, Leszczyński stwierdził: „Stosunek nasz do klasowego państwa polskiego pozostaje ten sam. (…) Zadanie polskiego proletariatu polega dziś na zdruzgotaniu państw klasowych, a nie na ich odbudowie. Istota rewolucji międzynarodowej zawiera się w haśle: „Precz z granicami””.

Po utworzeniu w 1919 roku Białorusko-Litewskiej Republiki Radzieckiej, Leszczyński pełnił przez pewien czas funkcję komisarza oświaty, zajmując się rozwijaniem polskiego szkolnictwa. W kwietniu 1919 roku zaczął redagować polski periodyk rewolucyjny „Młot”, a w czerwcu 1919 roku zrezygnował z funkcji szefa Komisariatu Polskiego, by skoncentrować się na pracy partyjnej na Ukrainie, gdzie w lipcu 1920 roku objął przewodnictwo Biura Polskiego na tym terenie.

Od 1920 roku Leszczyński współredagował „Głos Komunisty” i publikował swoją twórczość w takich wydaniach jak „Żołnierz Rewolucji”, „Kalendarz Robotniczy” czy „Trybuna Komunistyczna” (1922). W 1921 roku był wykładowcą literatury polskiej na kursach pedagogicznych w Moskwie. Z chwilą powstania Komunistycznej Partii Robotniczej Polski w 1918 roku Leszczyński utrzymywał regularny kontakt z partią. W czasie wojny polsko-bolszewickiej współpracował z Tymczasowym Komitetem Rewolucyjnym Polski w Białymstoku.

W okresie 1923–1924 brał udział w ideologicznych dyskusjach w KPRP, wyrażając ultralewicowe poglądy i krytykując kierownictwo partii. W 1924 roku opuścił Polskę, najpierw udając się do Berlina, a następnie do Francji, gdzie związał się z Francuską Partią Komunistyczną. Uczestniczył w obradach Komisji Polskiej V Kongresu Międzynarodówki Komunistycznej w lipcu 1924 roku. Po powrocie do kraju, współpracował z Franciszkiem Grzelszczakiem (Grzegorzewskim) i Stanisławem Mertensem w przygotowaniach do III Zjazdu KPP, jednak wkrótce, w 1924 roku, został aresztowany pod nazwiskiem Laskowski w Sosnowcu i osadzony w więzieniu.

Po roku udało mu się uciec z poczekalni sędziego śledczego w Warszawie, znajdując schronienie u Leona Ferszta. Przedostał się do Berlina, a następnie do ZSRR. W grudniu 1925 roku wziął udział w IV Konferencji KPP, gdzie wybrano go do Komitetu Centralnego. Po przewrocie majowym w 1926 roku stał się liderem tzw. „mniejszości” w partii.

Na IV Zjeździe KPP w 1927 roku wygłosił referat poświęcony aktualnej sytuacji politycznej oraz zadaniom partii. W 1928 roku był częścią delegacji na VI Kongres Kominternu, uczestnicząc w tworzeniu uchwały Programu III Międzynarodówki. W 1929 roku, dzięki poparciu „mniejszości” w Międzynarodówce Komunistycznej, VI Plenum KC KPP wybrało go na sekretarza generalnego KC, w wyniku czego całkowicie podporządkował KPP Kominternowi. Pełnił tę funkcję aż do swojej śmierci w 1937 roku.

W 1930 roku przewodniczył obradom V Zjazdu KPP, przedstawiając referat sprawozdawczy. Brał aktywny udział w kształtowaniu programu KPP, który został zatwierdzony podczas VI Zjazdu w 1932 roku. Leszczyński uczestniczył także w działaniach Komitetu Wykonawczego Międzynarodówki Komunistycznej, a na XII Plenum Komitetu Wykonawczego Kominternu w 1932 roku wygłosił referat na temat Niemiec i Polski jako kluczowych punktów frontu rewolucyjnego.

W 1935 roku, na VII Kongresie Międzynarodówki Komunistycznej, wystąpił z programowym przemówieniem, które miało na celu doprecyzowanie wytycznych nowej taktyki jednolitego frontu w kontekście polskim. Wspólnie z innymi członkami KC KPP pracował nad uchwałami IV i V Plenum w latach 1936 oraz 1937. W trakcie wielkiej czystki, 10 czerwca 1937 roku, został aresztowany przez NKWD w Moskwie. 27 września 1937 roku skazany na śmierć za „udział w polskiej szpiegowsko-terrorystycznej organizacji”, stracił życie tego samego dnia. Jego zwłoki zostały skremowane i pochowane anonimowo na cmentarzu Dońskim.

Rehabilitację uzyskał 29 kwietnia 1955 roku na mocy postanowienia Kolegium Wojskowego SN ZSRR. Leszczyński był autorem ponad setki publikacji w polskich i międzynarodowych czasopismach.

Upamiętnienie

W latach 1957–1991, Julian Leszczyński był patronem placu znajdującego się w dzielnicy Praga-Północ w Warszawie. Ten plac obecnie nosi nazwę placu gen. Józefa Hallera. Jego imię do 2017 roku widniało również na jednej z ulic w Poznaniu. Ponadto, był on patronem ulicy w Lublinie, zlokalizowanej w dzielnicy Sławin, która obecnie nosi imię Wiktora Ziółkowskiego.

---

Oceń: Julian Leszczyński

---