Kolegiata św. Bartłomieja w Płocku

---

Zarys historyczny

Budowla, która dziś zachwyca swoją architekturą, została ufundowana przez króla Kazimierza Wielkiego i konsekrowana w dniu 23 kwietnia 1356 roku przez biskupa płockiego Klemensa. Przez następne trzysta lat kościół rozkwitał w stylu gotyckim, a późniejsze przebudowy, zrealizowane przez Jana Baptystę Wenecjanina, wprowadziły elementy renesansowe, które ostatecznie ustąpiły miejsca bogatemu zdobieniu w stylu barokowym. W pierwszym okresie istnienia, świątynia dysponowała aż 22 ołtarzami bocznymi oraz wieńcem kaplic, a jej główne wejście znajdowało się od strony nieistniejącej dzisiaj ulicy Nadwiślańskiej.

Na początku XVIII wieku, kościół doświadczył licznych devastation, rezultatów wojen oraz pożarów, co doprowadziło do zastraszającego stanu budowli. W 1723 roku postanowiono „znieść szczyt znacznej wysokości od południa i zrównać go ze ścianami w równej linii”. W ramach przebudowy skrócono korpus, zamurowano dawne wejście od strony Wisły – istniejące przez więcej niż czterysta lat – i stworzyło nowe wejście od strony Rynku, jednocześnie usuwając boczne kaplice, co nadało całości późnobarokowy wyraz.

Fara została przemieniona na kolegiatę św. Bartłomieja 4 października 1732 roku, kiedy to Kapituła przeniosła się z kolegiaty św. Michała. Zakończenie przebudowy miało miejsce w 1772 roku, co pozwoliło na dokonanie rekonsekracji kolegiaty. W 1819 roku arcybiskup Franciszek Malczewski podjął decyzję o likwidacji kapituły, co wiązało się z odebraniem tytułu kolegiaty farze. W latach 1939-1940 nad budowlą pracował architekt Władysław Drapiewski, realizując polichromię.

Na szczególną uwagę zasługuje marmurowy ołtarz główny, który w 1856 roku został przeniesiony ze zlikwidowanego kościoła św. Wojciecha. Od XVII wieku obok świątyni znajduje się wolnostojąca dzwonnica.

Od 1846 roku z fary wyrusza coroczna piesza pielgrzymka do sanktuarium maryjnego w Skępem, a pierwsza miała miejsce jako dziękczynienie za zakończenie epidemii cholery w Płocku. W kontekście tej parafii warto wspomnieć, że w 1931 roku św. siostra Faustyna Kowalska doświadczyła pierwszych objawień Jezusa Miłosiernego. Również Sługa Boża, matka Józefa Hałacińska, na terenie tej wspólnoty otworzyła pierwszy dom zakonny sióstr Pasjonistek. W dniu 18 listopada 2006 roku jej ciało zostało uroczyście przeniesione do tego kościoła.

W granicach parafii znajduje się także najstarszy w Polsce cmentarz grzebalny, założony w 1780 roku, co potwierdza wielowiekową historię tego miejsca.

Kapituła Kolegiacka Św. Michała Archanioła

Kapituła Kolegiacka Św. Michała Archanioła została założona w połowie XII wieku, przy kościele kolegiackim św. Michała w Płocku. Fundatorą była Dobiechna, wdowa po Wojsławie, który był wychowawcą Bolesława Krzywoustego. W szczególnym dniu 4 października 1732 roku, z powodu precyzyjnych ustaleń Stolicy Apostolskiej oraz za zgodą króla Augusta II, biskup płocki, Andrzej Stanisław Kostka Załuski, przeniósł kapitułę do kościoła pod wezwaniem św. Bartłomieja Apostoła w Płocku.

Niestety, kapituła została rozwiązana w dniu 17 kwietnia 1819 roku, a decyzja ta była efektem dekretu kasacyjnego wydanego przez delegata apostolskiego, arcybiskupa warszawskiego, Franciszka Malczewskiego. Jednakże, decyzją biskupa płockiego Piotra Libery z dnia 2 kwietnia 2015 roku, kapituła została restytuowana przy kościele kolegiackim pod wezwaniem św. Bartłomieja w Płocku, co było wyrazem uznania na 940-lecie Diecezji Płockiej.

W skład kapituły wchodzi aktualnie 12 księży (co odpowiada liczbie Apostołów), 3 prałatów oraz 9 kanoników gremialnych. Dodatkowo, istnieje również 11 kapituł honorowych. Od 2023 roku prepozytem tej kapituły jest ks. prałat prof. dr hab. Jan Krajczyński. Z kolei, dnia 8 listopada 2015 roku, odbyła się uroczysta instalacja kapituły, której przewodniczył biskup Piotr Libera.

Pełna lista prepozytów Kapituły Kolegiackiej Św. Michała Archanioła przedstawia się następująco:

• 2015-2023 – ks. prałat Wiesław Kazimierz Gutowski,
• 2023 – ks. prałat prof. dr hab. Jan Krajczyński.

Prace konserwatorskie

W styczniu 2006 roku, podczas intensywnych prac konserwatorskich realizowanych pod prezbiterium fary, dokonano niezwykłego odkrycia. Natrafiono na dwie imponujące krypty, które najprawdopodobniej pochodzą z pierwszej fazy działalności kościoła.

W październiku 2007 roku, kontynuowano badania, które ujawniły pierwotne wejście do świątyni. To wejście znajdowało się głównie tam, gdzie dzisiaj usytuowane jest obecne prezbiterium, a także odkryto gotycko-renesansowe okna z XVI wieku.

W latach 2013–2014, dzięki staraniom proboszcza Wiesława Gutowskiego, przeprowadzono kompleksową rewitalizację tej zabytkowej kolegiaty. Remont generalny był niezwykle istotnym krokiem w zachowaniu dziedzictwa kulturowego, a podczas jego trwania odkryto m.in. rozetę, która niegdyś zdobiła miejsce nad pierwotnym wejściem do świątyni.

Za zaangażowanie w realizację tych prac, ks. Wiesław Gutowski uzyskał znaczącą nominację do tytułu Płocczanin roku 2020.

Jubileusz 650-lecia fary

Rok 2006 był dla płockiej fary wyjątkowy, ponieważ świątynia obchodziła jubileusz 650-lecia swojego istnienia. Z tej okazji przeprowadzono szereg istotnych remontów, w tym całkowitą renowację prezbiterium, co znacznie poprawiło estetykę i funkcjonalność tej historycznej budowli.

Centralne uroczystości związane z jubileuszem miały miejsce w dniach 22-23 kwietnia, na płockim Starym Rynku. Głównym punktem tych wydarzeń była uroczysta msza, którą celebrował biskup płocki Stanisław Wielgus, podkreślając w ten sposób znaczenie tego szczególnego momentu dla lokalnej społeczności.

Na bogaty program obchodów składały się również różnorodne wydarzenia rozciągnięte na cały rok. W jego ramach odbyły się m.in. uroczystości ku czci patrona Płocka, koncert oratorium „Tu Es Petrus” oraz konferencja naukowa poświęcona historii kościoła. Te różnorodne aktywności miały na celu nie tylko upamiętnienie ważnej rocznicy, ale również przybliżenie mieszkańcom bogatej historii ich miejsca kultu.

Jubileusz zakończył się mszą, która miała miejsce w niedzielę 19 listopada 2006 roku. Sprawował ją biskup toruński Andrzej Suski, który pochodzi z tej parafii, co dodało szczególnego znaczenia temu wydarzeniu. Za organizację obchodów, proboszcz fary, ks. Janusz Cegłowski, został nominowany do tytułu Płocczanin Roku 2006, co świadczy o jego zaangażowaniu i wkładzie w życie lokalnej społeczności.

Patron

Święty Bartłomiej, znany również jako Bartłomiej Apostoł lub Natanael, był jednym z dwunastu apostołów, mającym dwa imiona, co czyni go postacią niezwykle interesującą w kontekście religijnym. Jego imię w Ewangeliach Mateusza, Marka i Łukasza to Bartłomiej, co jest pochodzenia grecko-aramejskiego, oznaczającym „syna Tolomaja-Ptolemeusza” lub „syna oracza”. Natomiast w Ewangelii Jana występuje jako Natanael, co w języku hebrajskim znaczy „Bóg dał”. Wszystkie te konteksty stanowią podstawę jego kultu i znaczenia w chrześcijaństwie.

Co roku obchodzona jest doroczna uroczystość poświęcona świętemu Bartłomiejowi, mająca miejsce 24 sierpnia. W ostatnich latach termin ten bywa przenoszony na najbliższą niedzielę po tej dacie, co umożliwia większemu gronu wiernych uczestnictwo w obchodach. Uroczystości odpustowe są wzbogacone o Jarmark św. Bartłomieja, odbywający się przez trzy dni na malowniczej płockiej starówce, przyciągający mieszkańców oraz turystów, stanowiąc doskonałą okazję do celebrowania lokalnej tradycji oraz kultury.

Związani z kolegiatą

W historii kolegiaty św. Bartłomieja w Płocku możemy znaleźć wiele istotnych postaci, które miały znaczący wpływ na jej rozwój i życie religijne. Do najważniejszych z nich należą:

• król Kazimierz III Wielki, który był fundatorem kościoła,
• Jan Baptysta Wenecjanin, odpowiedzialny za przebudowę kolegiaty,
• św. siostra Faustyna Kowalska, parafianka kolegiaty w trakcie swojego pobytu w Płocku,
• Sługa Boża matka Józefa Hałacińska, która założyła pierwszy dom zakonny na terenie parafii,
• car Mikołaj I,
• Nuncjusz Apostolski Achille Ratti, późniejszy papież Pius XI, który rezydował na plebanii kolegiackiej,
• Władysław Drapiewski, autor polichromii oraz fresków: „Św. Stanisław Kostka” i „Św. Andrzej Bobola”,
• Pius Weloński, który namalował obrazy: Wniebowstąpienia Pańskiego do Ołtarza Wielkiego oraz Serca Pana Jezusa do bocznego,
• ks. Seweryn Wyczałkowski, polski społecznik oraz publicysta,
• premier Tadeusz Mazowiecki, ochrzczony w kolegiacie i wieloletni ministrant,
• biskup toruński Andrzej Suski, parafianin, który przyjął święcenia biskupie w kolegiacie,
• bp pomocniczy płocki Roman Marcinkowski, który otrzymał święcenia kapłańskie w kolegiacie,
• ks. infułat prof. dr hab. Wojciech Góralski, parafianin oraz kapłan, który również otrzymał święcenia w tym miejscu,
• ks. prałat Wiesław Kazimierz Gutowski, wikariusz i proboszcz, a następnie prepozyt kapituły kolegiackiej św. Michała Archanioła w latach 2015-2023. To za jego staraniem zrealizowano generalny remont kościoła oraz przywrócono tytuł kolegiaty.

Proboszczowie fary

– 1321 – Gunter, pełniący funkcję kanonika oraz proboszcza,

– 1366 – Olbracht,

– 1381 – Mikołaj,

– 1412 – Arnold, kanonik płocki,

– 1460 – Paweł,

– 1472 – Grzegorz, który zrzekł się probostwa w tym samym roku,

– 1472 – Jan z Sokołowa, kanonik pułtuski,

– 1489 – Jan z Krośnia, herbu Dołęga,

– 1508-1513 – Paweł Kępski z Kępy, pełnił równocześnie funkcję rektora kościoła parafialnego w Zakrzewie,

– 1517 – Dominik Wityński, który zrzekł się probostwa,

– 1555–1557 – Jan Wyrzykowski, doktor teologii, kanonik płocki, zmarł w 1557 roku,

– 1557–1558 – Walenty Skowrocki z Kuczborka, który wcześniej był notariuszem miejskim,

– 1579–1584 – Walenty Wróblewski, pełniący równocześnie funkcję proboszcza toruńskiego,

– 1584–1602 – Wojciech Bieliński, kanonik sandomierski oraz warmiński,

– 1602–1631 – Marcin Rostkowski, surogat w konsystorzu płockim, zmarł w 1631 roku,

– 1631–1668 – Wiktor Dzięgielewski, wcześniej wikariusz w katedrze, kanonik oraz dziekan płocki, sędzia surogat w konsystorzu płockim,

– 1668–1699 – Jan Kądzielski, dziekan płocki,

– 1699–1706 – Stanisław Krajewski herbu Jasieńczyk, który wcześniej pełnił funkcję dziekana kapituły kaliskiej, kanonika płockiego, a od 1692 roku był prałatem kanclerzem kapituły płockiej,

– 1706–1709 – Tomasz Pawłowski, który wcześniej był proboszczem w Dobrzykowie,

– 1709–1710 – Andrzej Rostkowski, kanonik płocki,

– 1710–1719 – Wojciech Mdzewski herbu Dołęga, który od 1714 roku był kanonikiem płockim, zrzekł się probostwa i został kanonikiem łowickim, zmarł w 1710 roku,

– 1719–1733 – Wojciech Ksawery Sadziński, archiprezbiter, który przeszedł na probostwo w Bulkowie,

– 1735–1744 – Paweł Wilgieński, doktor obojga praw, dziekan kapituły św. Bartłomieja; w 1744 roku zrzekł się i został kanonikiem pułtuskim oraz kanonikiem w Kolnie,

– 1745–1773 – Stanisław Starorypiński, kanonik oraz sędzia w konsystorzu płockim,

– 1773–1791 – Wojciech Józef Gadomski, prałat; od 1782 roku był biskupem sufraganem płockim,

– 1791–1815 – Bartłomiej Karol Mirecki, kanonik oraz dziekan kolegiaty,

– 1815–1821 – Łukasz Przyłuski, kanonik katedralny płocki,

– 1821–1842 – Hilary Zawadzki, dominikanin, wybrany na prośbę mieszczan,

– 1842–1845 – Łukasz Płoski, komendarz,

– 1845–1879 – Franciszek Szanior, kanonik honorowy płocki,

– 1880–1901 – Kazimierz Weloński, prałat oraz rektor Seminarium Duchownego w Płocku; w 1901 roku wstąpił do zakonu oo. paulinów na Jasnej Górze, gdzie został przeorem,

– 1901–1909 – Wincenty Petrykowski, profesor Seminarium Duchownego, zmarł w 1927 roku,

– 1909–1936 – Adolf Modzelewski, prałat, profesor Seminarium Duchownego; od 1936 roku prałat katedry, zamordowany w niemieckim obozie koncentracyjnym Soldau (KL) w Działdowie w 1941 roku,

– 1936–1940 – Zygmunt Mosielski, kanonik honorowy pułtuski, dziekan płocki, zmarł w 1940 roku,

– 1940–1958 – Stanisław Figielski, infułat, doktor; w latach 1940–1946 administrator apostolski diecezji płockiej,

– 1958–1985 – Seweryn Wyczałkowski, prałat, profesor Seminarium Duchownego, zmarł w 1986 roku,

– 1985–1986 – Stanisław Bońkowski, doktor, profesor Seminarium Duchownego, zmarł w 1988 roku,

– 1986–2004 – Ryszard Dybiński, kanonik płocki,

– 2004–2008 – Janusz Cegłowski, kanonik pułtuski,

– 2008–2021 – Wiesław Kazimierz Gutowski, prałat, prepozyt kapituły kolegiackiej,

– od 2021 – dr Jarosław Kamiński, kanonik kolegiacki płocki.

---

Oceń: Kolegiata św. Bartłomieja w Płocku

---