Józef Paszkowski (rzeźbiarz)

---

Życiorys

Rodzina Paszkowskich wywodzi się z Litwy i posługiwała się herbem Zadora. Józef Piotr Mirosław Paszkowski był potomkiem Rafała Paszkowskiego, który zajmował się handlem w Płocku, oraz Haliny Cecylii Kowalkowskiej. Po śmierci ojca w 1896 roku, jego matka wkrótce wzięła drugi ślub z Józefem Prus-Cygańskim.

Józef, obdarzony talentem rzeźbiarskim, rozpoczął edukację w gimnazjum w Płocku, a maturę zdał w Częstochowie, gdzie rodzina przeniosła się do folwarku Kamień, w pobliżu dzisiejszego Mirów.

W latach 1910–1914, mimo przeciwności ze strony ojczyma, ukończył studia w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie, gdzie kształcił się pod okiem Tadeusza Breyera. Po przerwie związanej z wybuchem I wojny światowej, w latach 1916-1917 zdobywał wiedzę w pracowni Edwarda Wittiga.

Podczas restauracji kościoła w Radomsku, spotkał malarkę Janinę z Bobińskich Brzezińską. Po unieważnieniu jej pierwszego małżeństwa, wzięli ślub w 1918 roku i osiedli w Częstochowie, gdzie oboje uczyli rysunku w Gimnazjum Realnym im. św. Józefa oraz w innych placówkach. Częste wizyty do Warszawy, gdzie rodzina Janiny mieszkała, przyniosły ich syna, Lecha Krzysztofa, urodzonego w 1919 roku.

Józef Paszkowski wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej, a w 1920 roku oraz do Wojska Polskiego, gdzie jednak szybko stracił zdrowie, cierpiąc na różne choroby, w tym gruźlicę, co doprowadziło do jego zwolnienia. Jego żona Janina również podupadła na zdrowiu, co skłoniło ich do wyprowadzki do Zakopanego, gdzie wynajęli mieszkanie w willi Beringerówka na ulicy Chałubińskiego. Otworzyli wspólnie wytwórnię ludowych zabawek oraz artystycznych lalek.

W latach 1921–1923 Józef Paszkowski pracował jako nauczyciel rysunku oraz robót ręcznych w Państwowym Gimnazjum Realnym oraz Szkole Zawodowej Dokształcającej im. generała Hallera w Zakopanem. Na końcu 1923 roku, po zaproszeniu teścia Janiny, Jana Bobińskiego, przenieśli się do Warszawy przy ulicy Szczyglej 1a. Jednak Józef nie znalazł tam pracy, a pogarszający się stan zdrowia zmusił go do powrotu do Zakopanego, gdzie ponownie wystąpił o pracę, ale nie mógł już jej podjąć.

Poznał w Zakopanem Julię Abgarowicz, córkę zamożnego Ormianina i w 1927 roku rozwiódł się, a następnie ożenił z nią. Zamieszkali znów w Zakopanem, gdzie w latach 1928–1929 zbudował dom według własnego projektu przy ulicy nazywanej kiedyś „Boczną do Białego”, dziś znanej jako ulica Andrzeja Struga, obdarzając go nazwą „Willa Chimera”.

W latach 1930–1934 Józef mieszkał z Julią we wspaniałym, przestronnym mieszkaniu z dużą pracownią rzeźbiarską i malarską. Część przestrzeni wynajmował pisarz Michał Choromański. Stan zdrowia żony Julii, cierpiącej na problemy z sercem, wymuszał coraz częstsze wyjazdy do Krakowa, gdzie Julia miała kamienicę otrzymaną od ojca, przy ulicy Moniuszki 26. Ostatecznie Józef osiedlił się na stałe w Krakowie, gdzie prowadził wytwórnię drobnych, drewnianych przedmiotów.

W 1939 roku zgłosił się jako ochotnik do Wojska Polskiego, jednak zachorował na zapalenie płuc, które źle leczono w szpitalu w Zamościu. Po powrocie do Krakowa nie odzyskał już zdrowia. W zimie 1941 roku został eksmitowany z mieszkania na ulicy Moniuszki do trudnych warunków życia na ulicy Kupa, gdzie zmarł w lutym 1944 roku, nie doczekawszy końca okupacji. Pochowano go na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Po wojnie willa Chimera w Zakopanem została objęta przepisami kwaterunkowymi, uniemożliwiającymi dostęp do niej jej spadkobierczyni, Julii Paszkowskiej. W nadziei na utworzenie izby pamięci o artyście, przekazała ją w formie darowizny oraz pamiątki po rzeźbiarzu na rzecz Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W styczniu 1997 roku Uniwersytet sprzedał mieszkanie w „Chimerze” ich długoletnim użytkownikom, a w latach 90. ufundowano tablicę pamiątkową, umieszczając ją na frontowej ścianie budynku.

Twórczość

Józef Paszkowski był artystą, który koncentrował się na rzeźbie wykonanej głównie w drzewie. Jego ulubioną formą wyrazu były rzeźby portretowe. Paszkowski miał również passję do malarstwa pastelowego oraz rysunków stworzonych przy użyciu techniki sangwiny.

Ważnym elementem jego twórczości są maski polichromowane, które wykonane były z gipsu lub drewna. Prace te wskazują na wpływy symbolizmu oraz modernizmu w jego dziełach. W miarę upływu czasu, szczególnie na początku lat trzydziestych XX wieku, zauważalna stała się tendencja do klasycystycznej stylizacji w jego rzeźbach.

Artysta brał udział w licznych wystawach, w tym w Towarzystwie Sztuki Podhalańskiej z siedzibą w Zakopanem. Wiele z jego prac można podziwiać w najlepszych polskich muzeach i galeriach.

• Muzeum Narodowe w Krakowie,
• Galeria Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie,
• Uniwersytet Jagielloński w Krakowie,
• Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem,
• Muzeum Narodowe we Wrocławiu,
• Muzeum Mazowieckie w Płocku.

Wielu jego prac przetrwało również w zbiorach prywatnych, w tym u syna Lecha Krzysztofa Paszkowskiego, który mieszka w Melbourne w Australii.

---

Oceń: Józef Paszkowski (rzeźbiarz)

---